Tasarım ve Programlama - GAP İdaresi Başkanlığı Bilgi İşlem Koordinatörlüğü Ercan YİĞİT

• Anasayfa
• Organik Tarım Kümelenme Projesi

www.gaporganic.org

 

 

 

 

GAP Organik Tarım Kümelenme Projesi

GAP Organik Tarım Küme Projesi, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (GAP BKİ) tarafından; Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) teknik desteğiyle, ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği içerisinde 2009-2021 döneminde yürütülmektedir.

 

Genel Hedef ve Amaç

Proje, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde organik tarım sektörünün rekabet edebilirliğinin artırılmasını ve Bölge’nin sürdürülebilir bir biçimde ve sosyal eşitlik ilkesine paralel olarak kalkınmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

 

GAP Bölgesi için Rekabet Gündemi

Projenin amacı ve katkıda bulunduğu genel hedef, Avrupa Birliği’nin mali, UNDP’nin teknik desteğiyle GAP BKİ tarafından 2002-2007 döneminde uygulanmış olan Girişimci Destekleme Merkezleri Projesi (GAP GİDEM) kapsamında geliştirilen Güneydoğu Anadolu Bölgesi için Rekabet Gündemi çalışmasının bölge için ortaya koyduğu “Sürdürülebilir Medeniyetler Beşiği” vizyonuna katkı sunmaktır.

 

GAP Eylem Planı

Güneydoğu Anadolu Bölgesi için Rekabet Gündemi çalışmasında yer alan öncelikli eylemlerin önemli bir bölümü, Hükümet tarafından 2008 yılında açıklanarak yürürlüğe konan GAP Eylem Planı kapsamına alınmıştır. Bu bağlamda, GAP Eylem Planı’nın öncelikleri ile paralel olarak, GAP Organik Tarım Küme Projesi ile bölgede organik tarım sektörünün rekabet edebilirliğinin artırılması sürecinde teknik, fiziki, bilgi ve kurumsal altyapıların geliştirilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.

 

Küme Yol Haritası ve Ortak Vizyon

Proje çerçevesinde hazırlanan Küme Yol Haritası, Değer Zinciri ve Küme Analizleri yapılarak bir yılı aşan saha çalışmaları sonucunda hazırlanmış olup, çalışmada tabandan tavana katılımcı bir yaklaşım izlenmiştir. Rapor, GAP Organik Tarım Kümesini harekete geçirecek stratejik yol haritasını sunmaktadır.

Analiz aşamasında, Bölgedeki 9 ilden ilgili kurum ve kuruluşların katkı ve katılımı ile 7 ilde 11 adet çalışma toplantısı; tanıtım, bilgilendirme ve odak grup toplantıları düzenlenmiştir. Ayrıca organik tarım sektörü ile doğrudan veya dolaylı olarak bölgeden 100’ü aşkın kurum/kuruluş ve kişi, bölge dışından ulusal ve uluslararası 50 kurum/kuruluş ve kişi ile görüşmeler yapılmıştır. Saha çalışmalarına Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne ek olarak Türkiye’nin diğer bölgeleri ve Avrupa’daki bazı ülkeler de dâhil edilmiştir.

Proje kapsamında hazırlanan değer zinciri analizinde 45 ürün ele alınmış olup, bu ürünler üçlü bir “filtreleme” sonucunda 8 ürüne indirilmiştir. Filtreleme yöntemi ile mevcut olan bilgiler değerlendirilerek ve mevcut koşullar altında organik üretim açısından en şanslı ürünlerin tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Proje kapsamında organik tarım sektörüne ilişkin ilgili tüm paydaşların katkıları ile katılımcı bir süreç dahilinde 2011 yılında hazırlanan GAP Organik Tarım Küme Yol Haritası’nda, Bölge’nin “2023’te geniş ve verimli sulanabilir tarım alanları ile Türkiye’nin önde gelen organik tekstil ve gıda hammadde tedarikçisi, yenilikçi ve rekabetçi organik üretim cazibe merkezi olması”, ortak vizyon olarak belirlenmiş ve anılan vizyon paydaşlarca sahiplenilmiştir.

 

Uygulanan Metedoloji Kümelenme

GAP Eylem Planı kapsamında belirlenen dört stratejik gelişme ekseninden birisi olan; “Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi” başlığı altında Organik Tarım Faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasına atıfta bulunulmuştur. Bu çerçevede GAP Bölgesinde organik tarımın geliştirilmesi için günümüz yerel ekonomik kalkınma modellerinden biri olan entegre yaklaşımı, yenilikçiliği ve rekabet gücünü artırmayı öngören “Kümelenme Metedolojisinin” uygulanmasına karar verilmiştir.

Kümelenme, aynı bölgede ve aynı iş kolunda, aynı değer zincirinde faaliyet gösteren, birbiriyle iş birliğinde bulunan ve aynı zamanda birbirine rakip olan, aralarında ticari ilişki bulunan işletmelerin ve onları destekleyici kurumların (Üniversiteler, kamu kuruluşları, araştırma kuruluşları, mesleki dernekler, teknoloji ve yenilikçilik merkezleri, bankalar, sigorta şirketleri, lojistik firmaları vb) bir araya geldikleri örgütlenme modelleridir.

 

Proje Bileşenleri

Bileşen 1:Ölçeklendirilebilir ve Tekrarlanabilir Başarı Hikâyelerinin Geliştirilmesi

                    1.1. Pilot uygulama havza ve ürünlerinin belirlenmesi

                    1.2. Pilot uygulama iş planlarının hazırlanması ve uygulanması

                    1.3. Tekrarlama ve ölçeklendirme modelinin geliştirilmesi ve uygulanması 

Bileşen 2: Üretim ve Pazarlama Yeteneklerinin ve Kabiliyetlerinin Geliştirilmesi

                    2.1. Organik Tarım Danışmanlık ve Yayım Merkezi (OTADAM) iş modelinin belirlenmesi ve iş planının hazırlanması

                    2.2. İş planının uygulanması

                    2.3. GAP Organik Tarım Portalının oluşturulması

Bileşen 3:  Aktörler Arası İş Birliğinin Geliştirilmesi

                    3.1. Küme yönetişim yapısının kurulması

                    3.2. Çalışma gruplarının oluşturularak faaliyetlerinin tasarlanması ve uygulanması

 

Ana Başarı Unsurları

Ortak vizyonda belirtilen hedefe ulaşmada, aktörler arası işbirliğinin güçlendirilmesi, güçlü üretim ve pazarlama altyapısının kurulması ve bölge genelinde organik tarım uygulamalarının yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak amacıyla tekrarlanabilir ve ölçeklendirilebilir başarı hikayelerinin yaratılması ana başarı unsurları olarak benimsenmiştir.

 

• Aktörler Arası İş Birliğinin Geliştirilmesi olarak tespit edilmiştir.

 

Pilot Projeler

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde organik tarım yapan çiftçi ve organik ürün işleyen çeşitli işletmeler bulunmakla beraber, bugüne kadar bölge sathında organik tarımın getireceği ekonomik ve sosyal faydaları net bir şekilde göstererek organik tarımı yaygınlaştıracak başarı hikâyelerinin oluştuğunu iddia etmek güçtür. Bu noktada, proje kapsamında ölçeklendirilebilir ve tekrarlanabilir başarı hikayeleri yaratmak suretiyle, organik tarım uygulamalarının bölgede yaygınlaştırılmasına katkıda bulunulması hedeflenmektedir.

1.Diyarbakır Eğil İlçesi, Ilgın Köyü’nde Organik Üretimde Artan Verim ve Yükselen Değer Projesi,

Diyarbakır/Eğil/Ilgın Köyü’ndeki pilot proje kapsamında, organik mercimek ve nohutun fason olarak işlenmesi ve paketlenmesi için çalışmalar tamamlanmıştır. Fason işleme yapılan tesisin sertifikalandırılması, logo tasarımı ve eğil organik olarak birlik adına marka tescili ve barkod alınması sağlanmıştır. Gıda standartlarına uygun olarak, hem normal hem de ambalajlı paketleme malzemeleri temin edilmiştir. Birliğin manuel dolum yapabilmesi için kapama makinası ve etiketler de temin edilerek birliğe teslim edilmiştir. Birlik üzerinden pazarlamanın yapılabilmesini teminen kontrol ve sertifikasyon firması ile görüşülerek daha önce Ilgın Köyü Muhtarlığı adına alınan üretim sertifikası Birlik adına değiştirilmiş, Birliğin pazarlama yapabilmesine yönelik ayrı bir sertifika alımı da yaptırılmıştır.

Ürün desenin zenginleştirilmesi ve üretim miktarının arttırılması amacıyla üç adet su kuyusu açılmış, kuyulardan birinde 8 lt/sn su çıkarılmıştır. Ayrıca DSİ tarafından da kuyu açılması için süreç başlatılmış olup, yapılan sondaj sonucu ön tespitlere göre saatte 9 litre saniye su bulunmuştur.

Coca Cola ve UNDP işbirliğinde yürütülmekte olan “Yeni Dünya: Sürdürülebilir İnsani Kalkınma Girişimleri Projesi” kapsamında Diyarbakır/Eğil pilot projesinin geliştirilmesi amacıyla bir proje hazırlanarak sunulmuş ve kabul edilmiştir. Proje kapsamında su depolamak üzere bir havuz yapılması ve suyun buradan birlik üyeleri çiftçilerin arazilerine ulaştırılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda uygulama alanında projelendirme çalışmaları tamamlanmış teknik şartname hazırlanmış ve sulama altyapısı tamamlanmıştır. Nisan ayı itibari ile bütün eğitim faaliyetleri tamamlanan projenin açılış organizasyonu Mayıs 2017’de gerçekleştirilmiştir.

2.Kilis İlinde Organik Zeytinyağının Rekabet Gücünün Artırılması Projesi,

Proje kapsamında Kilis Kocabeyli Köyü’nde birliğin mülkiyetinde olan 12.000 m²’lik bir alan üzerine 600 m² kapalı alana sahip bir Entegre Organik Zeytin İşleme, Paketleme ve Depolama Tesisi kurulmuştur. Proje altyapı, üst yapı ve teknik destek olmak üzere üç ana eksende ve bütüncül bir çerçevede modellenmiştir.

Projenin toplam tutarı yaklaşık olarak 1,2 Milyon ABD Dolarıdır. Proje; GAP İdaresi Başkanlığı, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve Birliğin finansal katkıları ile yapılmaktadır. Birlik ayrıca, İpekyolu Kalkınma Ajansı’na sunduğu projeler ile de günlük 80 +80 ton zeytin işleyecek iki adet kontinü sistem zeytin sıkma makinesi prosesi desteği almaya hak kazanmıştır. Böylece organik zeytinin organik müteşebbis sertifikasına sahip, modern bir işletmede işlenmesi, depolanması, paketlenmesi ve pazarlanması mümkün olabilmektedir.

Türk Patent Enstitüsüne “Kilis Organik Zeytinyağı” coğrafi işaret başvurusu yapılmıştır. Proje kapsamında ayrıca, 5, 10 ve 17 kg’lık teneke ambalajlar için yeni Kilizi logolu etiket tasarım çalışması tamamlanmıştır. Tesisin ve elde edilen zeytinyağının TR ve AB standartlarına göre organik üretim açısından kontrol ve sertifikasyonu tamamlanmıştır.

GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, İpekyolu Kalkınma Ajansı, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ve Kilis İli Organik Zeytin Üreticileri Birliği’nin finansal katkıları ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) teknik desteği ile kurulan Kilizi Entegre Organik Zeytinyağı Tesisi ve Birlik için, web tasarımı (www.kilizi.org) tamamlanmıştır. Gerekli güncellemeler birlik uzmanlarınca yapılmaktadır. Broşür tasarımı ve içeriği tamamlanarak basımı gerçekleştirilmiştir.

Kasım 2016 sonu itibari ile tesisin ISO Kalite Güvence Belgelendirmesi (14000, 18000, 22000) tamamlanmıştır.

 

3.Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Organik Bitki Besleme ve Organik Girdilerin Kullanımı ile Bitki Koruma ve Biyolojik Mücadele Pilot Projesi                 

Projenin koordinasyon kurulu ile proje hazırlama ve kurumsal kapasite çalışma grupları kurularak proje yönetişim yapısı oluşturulmuştur. GAP Bölgesi ve Adana’daki ilgili tüm kurum ve kuruluşlar ile bütünleşmiş bir şekilde çalışılmaktadır. Bu proje ile bu konudaki koordinasyon eksikliğinin giderilmesi ve organik girdi, bitki besleme, bitki koruma ve biyolojik mücadele konularındaki eksikliğin giderilmesi için imkân sağlanması planlanmaktadır. Bu kapsamda GAP Bölgesi’nin ihtiyacı olan eğitimler verilmeye başlanmış ve temel konularda projeler hazırlanarak fon bulunması için çalışmalar başlatılmıştır.                                                                                             

Kısa dönemli uzmanlarımızca hazırlanan ve Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü tarafından İpekyolu KA’na sunulan yaklaşık 331.000 TL’lik “Antepfıstığında Biyolojik Mücadele Alt Yapısının Geliştirilmesi: Anthocoris Minki Dohrn Yetiştirilmesi Tesis Kurulumu” Projesi başarılı bulunmuştur. Karacadağ KA’na uzmanlarımızın da destek verdiği projeler hazırlanarak sunulmuştur. Bu projelerden; Organik Nohut, Buğday, Üzüm Bitkilerinden Elde Edilen Taze Doku Suyunun Paketlenmesi ve Organik Mamül Haline Dönüşüm Projesi Dicle Organik Meyve Üreticileri Birliği tarafından sunulmuş ve başarılı bulunmuştur.

4.Diyarbakır İlinde Organik Pamuk Üretimi Eğitim, Yayım ve Yaygınlaştırma Projesi

Diyarbakır ilindeki pamuk üreticilerine organik pamuk üretiminin ekimden hasata kadar tüm safhalarını uygulamalı olarak göstererek üreticilerin doğru uygulamalar konusunda bilgilendirilmesi ve üreticiler ile konu ile ilgili teknik personelin eğitimlerinin sağlanarak organik pamuk tarımının ve doğru uygulamaların bölgede yaygınlaştırılması amacıyla proje uygulanmıştır. Ayrıca kurumlar arası iş birliği ve kurumsal kapasitenin artırılması hedeflenmiştir. Proje, bir tarımsal eğitim ve yayım projesi niteliğinde olduğundan Tarımsal Eğitim ve Yayım Projesi (TEYAP) ile iş birliği içerisinde yürütülmüştür. Her biri 25 dekar olarak iki farklı lokasyonda çalışılmıştır.

Özellikle Diyarbakır ilinde bulunan ilgili tüm kurum ve kuruluşların projeye katkısı sağlanmış, kurumlar arası iş birliği artırılmış, teknik personeller, çiftçiler ve öğrencilere yoğun eğitimler (13 adet ve 618 kişiye ulaşılarak) verilmiştir.

 

GAP BKİ ve UNDP arasında GAP OTK Projesi kapsamındaki iş birliğinin boyutu ve derinliği artmıştır. Böylece, hem yerel ekonomik kalkınma/yeniden yapılanmaya katkıda bulunulması hem de GAP OTK Projesi Organik Tarım Küme Yol Haritası kapsamında öngörülen hedefler doğrultusunda hazırlanan proje teklifleri (Kilis Pilot Projesi-UNHCR- 1.200.000 ABD Doları ile Diyarbakır Eğil İlçesi, Ilgın Köyü Pilot Projesi-Coca Cola-110.000 ABD Doları) ulusal ve/veya uluslararası kaynaklar tarafından finanse edilebilmelerine yönelik fon geliştirme çalışmalarına güzel bir örnek teşkil etmiştir.

 

5. GAP Organik Tarım Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı ve OTADAM:

GAP OTK Projesi başta olmak üzere, çeşitli projeler ve girişimler ile organik tarım sektörü bölgede desteklenmekte ve güzel gelişmeler yaşanmaktadır. Bununla birlikte bölgede organik sektörü ulusal ve uluslararası pazarlarda rekabet üstünlüğüne sahip bir konuma henüz ulaşamamıştır. Mevcut kurumsal yapıların (Özel firmalar, STK’lar, Üretici ve Yetiştirici Birlikleri vb.) desteklenerek rekabet güçlerini bir üst seviyeye çıkarmak gerekliliği bulunmaktadır.

 

Buradan hareketle ve sektörel fırsatları dikkate alarak Bölge Kalkınma Ajansları da; 10. Kalkınma Planı, Organik Tarım Ulusal Eylem Planı (2013-2016), Organik Tarım Stratejik Planı (2012-2016), GAP Eylem Planı (2014-2018) ve GAP Organik Tarım Küme Geliştirme Yol Haritası’nda belirtilen önceliklerle uyumlu olarak, organik sektörünün rekabet edebilirliğinin geliştirilmesine ve kalkınmada bir araç olarak kullanılmasına yönelik çeşitli tedbirleri 2014-2023 Dönemi Bölge Planları’na dâhil etmişlerdir.

Program ile üst ölçekte GAP Bölgesi’ndeki Organik Tarım Değer zincirinin güçlendirilmesine ve ulusal ve uluslararası rekabet edebilirliğinin artırılmasına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Programın özel amaçları GAP Bölgesi’nde Organik Tarım Değer zincirinin güçlendirilmesi ve Organik Tarım Değer zinciri aktörleri arasında sürdürülebilir nitelikte bölgesel, ulusal ve uluslararası işbirliklerinin geliştirilmesi; Bölgesel Organik Tarım Değer zincirinin rekabet edebilirliğinin ve etkinliğinin artırılması ve organik sektöründe faaliyet gösteren ekonomik aktörler (Üretici birlikleri, işleyiciler, perakendeciler vb.) arasında sürdürülebilir nitelikte ve pazar odaklı bölge içi ve/veya bölgelerarası ticari işbirliklerinin geliştirilmesine katkı sunulmasıdır.

Yukarıda belirtilen bölgesel ve sektörel hedeflerle uyumlu olarak, Dicle, İpekyolu ve Karacadağ Kalkınma Ajansları ile birlikte 2015-2016 yılında uygulanmak üzere “Organik Tarım Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı” hazırlanmış ve uygulamaya aktarılmıştır. Bu program çerçevesinde 2015 yılında 19, 2016 yılında 17, 2017 yılında 5, 2018 yılında 7, 2019 yılında 8 proje olmak üzere, 2015-2019 yıllarında 9 ilde toplam 56 proje desteklenmiştir. 

Kurumsallaşma

GAP OTK Projesi ve GAP BKİ tarafından, küme yönetişim yapısının işleyişine ilişkin sağlanan teknik desteğin, söz konusu yönetişim yapısının ve kurumsallaşma çalışmalarının sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi adına, daha yoğun ve mümkün mertebe daha uzun süreli bir nitelikte olması gerekmektedir.

• Kümeleri ve küme yönetimlerini kıyaslayan uygulamalar incelendiğinde;

GAP Organik Tarım Kümelenme Girişimi Yürütme Kurulu Toplantısında (15 Haziran 2015) alınan karar gereği olarak;

• Bu tüzel kişiliğin yapılan görüşmeler neticesinde “GAP Organik Küme Derneği” olmasına karar verilmiştir.

 

2016 yılında gerçekleştirilen GAP OTK Projesi 6. Yürütme ve Yönlendirme Kurulu toplantısında alınan kararla; kümenin kuramsallığının ve sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla 03 Haziran 2016 tarihinde kurulan GAP Organik Tarım Küme Derneği’ne destek olunmasına, mevcut küme yönetişim yapısı olan Yönlendirme Kurulu’nun proje sonuna kadar devam ettirilmesine; Yürütme Kurulu’nun ise fesih edilerek, dernek tüzel kişiliğinin içerisindeki dernek Yönetim Kurulu üzerinden yönetişimin yapılmasına, GAP Bölgesi’nde stratejik öneme sahip ürünler için altküme stratejilerinin oluşturulması kapsamındaki çalışmaların yapılmasının Dernek Yönetim Kurulu’na tavsiye edilmesine, Derneğin etkin çalışmasına yönelik OTADAM ve buna benzer gelir getirici faaliyetlerin gerçekleştirilmesinin Dernek Yönetimine tavsiye edilmesine, GAP Organik Tarım Değer Zinciri Pilot Uygulamaları Mali Destek Programı kapsamında yürütülmekte olan projelerin yürütücüsü olan kurum ve kuruluşların küme uygulamalarına katılımlarının sağlanmasına, karar verilmiştir. 2017 ve 2020 yılında GAP ORKÜDER’in kurumsallaşma çalışmalarına destek olunmaya devam edilmiştir.

• Avrupa Küme Analizleri Sekretaryası (European Secretariat for Cluster Analysis-ESCA) tarafından, GAP Organik Tarım Kümesine ‘Küme Mükemmeliyeti Bronz Etiketi’ ödülü verildi.
• Sürdürülebilir Kalkınma İçin Organik Tarım Forumu sektör temsilcileri ve ilgili kurumların katılımı ile gerçekleştirilmiş ve Şanlıurfa Deklarasyonu hazırlanarak, yayımlanmıştır.
• Türkiye’de ilk kez Ölçeklendirilebilir ve Tekrarlanabilir Araç Seti hazırlanıp, basımı yapılarak, ilgili paydaşlara iletilmiştir.
• Türkiye’nin organik tarım alanında ilk bölgesel kurumsal yapısı GAP Organik Küme Derneği (GAP ORKÜDER) kurulmuştur. Web Portalı oluşturulmuş ve GO, Eğil Organik, Kilizi, EKOREZ, Nasri Grapes, Ebrulim, Mezopotamya Derik gibi markalar oluşturulmuş ve tescil işlemleri desteklenmiştir.
• Organik Tarım Küme Geliştirme Projesi çerçevesinde 2020 yılında 4 proje desteklenmiştir.